Wydarzenia

„Wspomnienie jest formą spotkania”

/Khalil Gibran/

Wspomnienie o Profesor dr hab. Aleksandrze Maciarz - pedagogu specjalnym i opiekuńczym /1937-2011/

Wspominając Panią Profesor Aleksandrę Maciarz, należy podkreślić, że z zielonogórskim środowiskiem naukowym związana była od 1 lutego 1975 r., kiedy to podjęła pracę na stanowisku wykładowcy w Wyższej Szkole Pedagogicznej, w której pracowała do 1 lutego 2000 r. Można uznać Panią Profesor za prekursorkę pedagogiki opiekuńczej, a następnie specjalnej. Przez wiele lat kierowała Zakładem Pedagogiki Opiekuńczo-Wychowawczej  (1984-1997). Dorobek naukowy Pani Profesor od początku Jej drogi akademickiej obejmował problemy rewalidacji i społecznej integracji osób z niepełnosprawnością, czego pokłosiem było uruchomienie kształcenia na kierunku pedagogika specjalna. W roku 1991 przekształcono Zakład Pedagogiki Opiekuńczo-Wychowawczej w Zakład Pedagogiki Opiekuńczej i Specjalnej oraz uruchomiono nową specjalność - pedagogikę terapeutyczną (system 5-letni) (Bąbka i in. 2022, s. 85). Profesor pełniła rolę prodziekana ds. dziennych na Wydziale Pedagogicznym (1978-1981), zastępcy dyrektora Instytutu Pedagogiki i Psychologii (1999-2000), prorektora Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego w Zielonej Górze (1990-2000). Przez wiele lat była członkiem Komisji Pedagogiki Specjalnej w Komitecie Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk oraz członkiem Rad Redakcyjnych periodyków pedagogicznych: „Oświata i Wychowanie”, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” i „Nasze Forum”, członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma „Szkoła Specjalna”. Została wyróżniona trzykrotnie Indywidualną Nagrodą resortu edukacji i wielokrotnie Nagrodą Indywidualną Rektora zielonogórskiej WSP, odznaczona m.in. Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1985) i Złotym Krzyżem Zasługi (1987) (Zych, 2007, ss.22-32; por. Nowicka, za: Bąbka i in. 2022, s. 86).

Etapy rozwoju naukowego Pani Profesor przedstawiały się następująco: pracę magisterską pt. „Dzieje szkół nowodworskich w okresie Komisji Edukacji Narodowej (1793-1795)” obroniła na wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1961 r.; doktorat nauk humanistycznych uzyskała w Instytucie Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1979 na podstawie dysertacji pt. „Znaczenie uspołeczniania dzieci upośledzonych fizycznie i dzieci upośledzonych umysłowo w procesie rewalidacji”; w 1988 r. uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. „Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych”.

Do szczególnie istotnych publikacji naukowych Pani Profesor należą m.in.: Rewalidacja społeczna dzieci (1981), Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych (1987), Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Poradnik dla nauczyciela (1992), Dziecko niepełnosprawne. Podręczny słownik terminów (1995), Dziecko przewlekle chore w roli ucznia (1998), Psychoemocjonalne i wychowawcze problemy dzieci przewlekle chorych (1998), Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych (1999), Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera. Studium przypadku (2000) współredakcja z M. Bidasiewicz, Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i w środowisku lokalnym (2001) – współredakcja z Z. Janiszewska-Nieścioruk, H. Ochonczenko, Pedagogika lecznicza i jej przemiany. Wybrane problemy (2001), Macierzyństwo w kontekście zmian społecznych (2004), Mały leksykon pedagoga specjalnego (2005), Dziecko przewlekle chore. Opieka i wsparcie (2006), Współczesne problemy pedagogiki osób z niepełnosprawnością intelektualną (2006) – współautor Z. Janiszewska-Nieścioruk. Była autorką wielu rozdziałów w pracach zbiorowych, licznych artykułów, wywiadów i haseł rzeczowych.

Była też promotorem prac doktorskich M. Karwowskiej, Społeczne wspomaganie rodziny dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim (1996), E. Skorek, Stosunki koleżeńskie dzieci z zaburzeniami mowy w klasach I-III (1998), Z. Janiszewskiej-Nieścioruk, Znaczenie samooceny w integracji społecznej dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim (1999), A. Nowickiej, Psychospołeczna integracja dzieci przewlekle chorych w szkole podstawowej (2000), J. Lipińskiej-Lokś, Zmiany stosunków między dziećmi pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi w klasach integracyjnych (2002) (Zych, 2007, ss.22-32).

Jak podaje A. Nowicka: „Inspiratorem Jej przedsięwzięć naukowych był prof. Aleksander Hulek, od którego przyjęła ideę integracji społecznej dzieci niepełnosprawnych, a następnie rozwijała Jej teorię i badała jej stan w systemie edukacji. Kolejnym nurtem Jej poszukiwań teoretyczno-badawczych były psychiczne, opiekuńcze i wychowawcze aspekty chorób przewlekłych oraz dysfunkcji narządu ruchu u dzieci. Bliska była Jej również problematyka pedagogiki opiekuńczej, szczególnie kwestie dotyczące sieroctwa i macierzyństwa (Nowicka w: Bąbka i in., 2022, s. 86). Jej działania w obrębie tworzenia specjalności, a mianowicie: pedagogiki terapeutycznej i rewalidacji osób chorych - zapoczątkowały  myślenie o tworzeniu kierunku studiów pedagogika specjalna, co nastąpiło w roku akademickim 2016/2017.

Pani Profesor dr hab. Aleksandra Maciarz była nie tylko niekwestionowanym autorytetem naukowym w dziedzinie pedagogiki specjalnej i opiekuńczej (…), niedoścignionym Mistrzem, lecz przede wszystkim pogodnym, serdecznym i niezwykle otwartym człowiekiem, żywo zainteresowanym sprawami ludzi, których spotykała na swej drodze (Wprowadzenie, Zych, Nowicka, 2007, s. 13). Była osobą życzliwą dla współpracowników, doktorantów i studentów. O studentach mówiła: „niezmiernie ważne jest także rozwijanie u studentów wrażliwości na innych ludzi, życzliwości i spolegliwości wobec nich, skłonności do wspierania innych, dążenia do zrozumienia świata przeżyć i przekonań drugiego człowieka oraz uwolnienia się od doktrynerstwa, nietolerancji, wrogości i dyskryminacji osób słabszych, biednych czy dotkniętych jakąś odmiennością. Dobrze przygotowany do swej pracy pedagog powinien umieć wczuwać się w drugiego człowieka, rozumieć jego przeżycia i potrzeby oraz udzielać takiego wsparcia, które wzmocni i rozwinie jego dyspozycje, pomoże mu samorealizować się w tym, co najlepsze dla niego i innych ludzi” (Miłkowska – Olejniczak, Olszak-Krzyżanowska, 2004, s. 30).

Pani Profesor Aleksandra Maciarz odeszła w 2011 r., pozostając Osobą niezapomnianą dla pracowników Zakładu Pedagogiki Specjalnej i Profilaktyki Społecznej – wzorem rzetelnego badacza, sumiennego dydaktyka, pedagoga z powołania i… Dobrego Człowieka. Była i jest dla nas nadal prawdziwym Autorytetem.  

Inspiracją do opracowania były publikacje:

Bąbka J., Miłkowska G., Ochonczenko H. (2022) Zakład Pedagogiki Specjalnej i Profilaktyki Społecznej – opracowanie A. Nowickiej Doktor hab. Aleksandra Maria Maciarz (1937-2011), w: Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Zielonogórskiego (1971-2021). Tradycje i teraźniejszość, (red.) E. Bartkowiak, Zielona Góra, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Miłkowska - Olejniczak G.,  Olszak – Krzyżanowska B., Rozmowa z prof. Aleksandrą Maciarz, Uniwersytet Zielonogórski, nr 10/1 (118-119).

Zych A.A., Nowicka A. (red.) (2007), By człowiek nie musiał cierpieć...” Księga jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Aleksandrze Maciarz, Wyd. Naukowe DSW, Wrocław.

Zych A.A. (2007), Życie dobrze spełnione Aleksandry Marii Maciarz, w: By człowiek nie musiał cierpieć...” Księga jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Aleksandrze Maciarz, red. A.A. Zych, A. Nowicka, Wyd. Naukowe DSW, Wrocław.